Απάντηση στον Ι. Θ. Κακριδή

Ο Ιωάννης Κακριδής ασφαλώς δεν χρειάζεται συστάσεις, ιδίως από εμένα. Είναι ένας από τους μεγαλύτερους φιλολόγους της νεοτέρας Ελλάδος που έχει παράξει ένα τεράστιο έργο. Διαβάζοντας ένα απόσπασμα από το βιβλίο του "Προσφορά στον Νεοελληνικό Λόγο" μου δημιουργήθηκε η έντονη ανάγκη να του απαντήσω. Φυσικά πάντοτε με απέραντο σεβασμό προς τον μεγάλο αυτόν δάσκαλο. Όχι για να διαβάσει την απάντηση ο ίδιος, κάτι που είναι πλέον αδύνατον, αλλά επειδή το θέμα της συζητήσεως αυτής είναι διαχρονικό.

Ανάμεσα στο πολλά κείμενα που έχει γράψει ο Κακριδής, υπάρχει και ένα που υπεραμύνεται της επιλογής που έκανε, μαζί με τον Νίκο Καζαντζάκη, για την απόδοση της Ιλιάδας. Ήταν κοινή τους απόφαση να αποδώσουν το αρχαίο κείμενο στην πιο απλή και λαϊκή μορφή της νεοελληνικής γλώσσας. Συγκεκριμένα, μία λέξη μεταφράστηκε από τα δύο αυτά ιερά τέρατα του νεοελληνικού πνεύματος από "αυτόματος" σε "μοναχοσάλευτος" για να περιγράψει τους αυτόματους τρίποδες του Ηφαίστου που μπορούσαν από μόνοι τους να κινούνται για να εξυπηρετούν τους δώδεκα θεούς στα συμπόσιά τους. Ο Κακριδής δικαιολογεί την επιλογή αυτή λέγοντας ότι δεν υπήρχε καταλληλότερη λέξη. Ας εξετάσουμε λοιπόν κατά πόσον στέκει ο ισχυρισμός αυτός.

Καταρχάς γεννάται η εξής απορία: γιατί να μην παραμείνει η λέξη "αυτόματος" χωρίς απόδοση, εφ' όσον είναι απολύτως κατανοητή; Εγώ δέχομαι λοιπόν ότι ο συγγραφέας ήθελε οπωσδήποτε να αλλάξει την λέξη (λάθος προσέγγιση για εμένα) για να προσθέσει την δική του πινελιά. Όμως το ρήμα "σαλεύω" υποδηλώνει μία πολύ αμυδρή και αργή κίνηση. Συνεπώς το ρήμα αυτό δεν είναι κατάλληλο για να περιγράψει την κίνηση των αυτόματων τριπόδων του Ηφαίστου. Μήπως όμως αυτή ήταν η μοναδική λέξη που υπήρχε διαθέσιμη και ο συγγραφέας δεν είχε άλλη επιλογή; Κι όμως. Υπάρχει μία ιδανική λέξη για να περιγράψει την κίνηση αυτή: το "αυτοκινούμενος". Πιστεύω όλοι θα συμφωνήσετε ότι είναι πολύ καλύτερη επιλογή από το "μοναχοσάλευτος". Εγώ προσωπικά εξακολουθώ φυσικά να πιστεύω ότι η καλύτερη επιλογή είναι αυτή που έκανε ο ίδιος ο Όμηρος πριν από τόσους αιώνες, το "αυτόματος".

Είναι πολύ παλαιό φαινόμενο λοιπόν - και αυτή είναι η διαχρονική συζήτηση που ανέφερα στην αρχή - να προσπαθούμε οι σύγχρονοι Έλληνες να ξεφύγουμε όσο το δυνατόν περισσότερο από τα χνάρια των αρχαίων. Υπάρχει εξήγηση για την τάση αυτή: νιώθουμε αφόρητο πάνω μας το βάρος της τελειότητας των δημιουργημάτων τους. Αυτό το βάρος είναι που μας ωθεί άλλοτε να γινόμαστε προγονόπληκτοι και άλλοτε να θέλουμε να τους ξεχάσουμε τελείως. Ακραίες λύσεις και οι δύο. Για εμένα το καλύτερο είναι να εμπνευστούμε από αυτούς και να προσπαθήσουμε να τους ξεπεράσουμε. Αντί για σύμπλεγμα κατωτερότητας να αποτελέσει για εμάς η υπεροχή τους το κίνητρο για συνεχή βελτίωση.