Περί Προλήψεων

Υπάρχουν δύο κατηγορίες ανθρώπων, εκείνοι που πιστεύουν στις προλήψεις (ή έστω είναι κρυφοπροληπτικοί) και εκείνοι που χλευάζουν τους πρώτους. Έχει όμως ενδιαφέρον, από κοινωνικής - λαογραφικής απόψεως, το θέμα των προλήψεων. Για την προέλευση των περισσοτέρων προλήψεων μόνο υποθέσεις μπορούμε να κάνουμε. Είναι όμως τελείως παράλογες οι προλήψεις ή έχουν κάποια λογική βάση;

Ας πάρουμε για παράδειγμα την μαύρη γάτα, η οποία θεωρείται γρουσούζικη. Γιατί όμως να είναι γρουσούζικη η μαύρη και όχι η άσπρη; Κάποιος μπορεί να ισχυριστεί ότι αυτό ισχύει επειδή το μαύρο χρώμα σχετίζεται με το κακό. Υπάρχει όμως και μία πιο πρακτική εξήγηση: η μαύρη γάτα φαίνεται πιο δύσκολα, ιδίως στο σκοτάδι, και επομένως είναι πολύ πιο εύκολο να προκαλέσει ατύχημα. Μπορεί κάποιος να σκοντάψει πάνω της και να πέσει, να την χτυπήσει με το αυτοκίνητο, κτλ.

Η εξήγηση βάσει του κινδύνου είναι ακόμα πιο λογική στην περίπτωση του ανοιχτού ψαλιδιού, που πάλι θεωρείται γρουσουζιά. Είναι προφανώς πολύ πιθανό να προκληθεί κάποιος τραυματισμός από ένα ψαλίδι που έχει μείνει ανοικτό. Το ίδιο και η πρόληψη σχετικά με το πέρασμα κάτω από σκάλα. Είναι αρκετά πιθανό, περνώντας κάτω από την σκάλα, αυτή να κουνηθεί με αποτέλεσμα να πέσει κάτι (κάτι που είναι πάνω στην σκάλα ή η ίδια η σκάλα) στο κεφάλι του περαστικού.

Συνεπώς υπάρχει κάποια λογική πίσω από τις προλήψεις, αλλά γεννάται άλλο ερώτημα: ποιά είναι η αναγκαιότητα των προλήψεων; Δηλαδή γιατί να προτιμήσει να πεί κάποιος ότι είναι γρουσουζιά να κάνεις κάτι αντί να πει απλώς ότι είναι επικίνδυνο; Και μπορούμε να απαντήσουμε στο ερώτημα αυτό με ένα άλλο ερώτημα: εξηγούμε στο μικρό παιδί γιατί δεν πρέπει να κάνει κάτι ή απλώς του λέμε ότι είναι κακό; Συνήθως το δεύτερο.

Δηλαδή πρώτον γλυτώνουμε χρόνο βαφτίζοντας κάτι γρουσούζικο αντί να μπλέκουμε με εξηγήσεις (οι οποίες μπορούν και να αμφισβητηθούν από τον άλλον) και δεύτερον το υπερφυσικό φόβητρο αποτελεί καλύτερο αποτρεπτικό μέσο από μία λογική εξήγηση. Πράγματι, νιώθουμε ότι από κάτι επικίνδυνο μπορούμε να προστατευτούμε αν προσέξουμε, ενώ είμαστε τελείως απροστάτευτοι από τις υπερφυσικές δυνάμεις.

Άρα τελικά οι προλήψεις δεν είναι και τόσο παράλογες. Έχουν μία χρησιμότητα και συχνά είναι αποτελεσματικές. Ίσως θα έπρεπε να τις αντιμετωπίζουμε περισσότερο ως μία μορφή λαϊκής σοφίας, κάπως όπως οι παροιμίες, και λιγότερο ως κάτι παράλογο και άξιο περιφρόνησης.