Γραμματική Ένσταση - Γράμμα Ζήτα


Σύμφωνα με την Ελληνική Γραμματική, το γράμμα ζήτα "ζ" είναι ένα από τα λεγόμενα "διπλά" σύμφωνα, καθώς είναι αποτέλεσμα της συνένωσης των γραμμάτων σίγμα "σ" και δέλτα "δ". Πράγματι, το ΣΔΟΕ ακούγεται σαν ΖΔΟΕ. Προφανώς για αυτόν τον λόγο δεν υπάρχει (ή τουλάχιστον δεν μου έρχεται στο μυαλό όσο κι αν προσπαθώ) κάποια λέξη που να περιέχει συνεχόμενα τα γράμματα σίγμα και δέλτα (το ΣΔΟΕ είναι ακρωνύμιο). Είναι όμως τελείως σωστό αυτό;

Ας πάρουμε για παράδειγμα το γράμμα βήτα "β". Όταν το σίγμα ακολουθείται από το βήτα, τότε πάλι παράγεται ηχητικά το ζήτα. Μπορείτε να το δοκιμάσετε και μόνοι σας προφέροντας δυνατά την λέξη σβούρα. Θα διαπιστώσετε ότι, όσο και αν προσπαθήσετε, είναι αδύνατον το σίγμα να μην ακουστεί σαν ζήτα. Το ίδιο συμβαίνει και με το γράμμα γάμμα "γ". Εάν αμφιβάλετε, δοκιμάστε να προφέρετε δυνατά την λέξη σγουρός και δείτε πόσο έντονα ακούγεται το ζήτα.

Ποιο είναι λοιπόν το κοινό που έχουν τα τρία αυτά γράμματα, το δέλτα, το βήτα και το γάμμα; Η απάντηση βρίσκεται στο ακόλουθο πινακάκι, γνωστό σε οποιονδήποτε φιλόλογο:
κ γ χ
π β φ
τ δ θ
Στην πρώτη γραμμή είναι τα ουρανικά σύμφωνα, στην δεύτερη τα χειλικά και στην τρίτη τα οδοντικά. Στην πρώτη στήλη είναι τα σύμφωνα που δεν δασύνονται καθόλου (τα "ψιλά"), στην δεύτερη αυτά που δασύνονται λίγο (τα λεγόμενα "μέσα") και στην τρίτη αυτά που δασύνονται περισσότερο (τα "δασέα"). Η σχέση των γραμματών την κάθε σειράς μεταξύ τους είναι τόσο μεγάλη, ώστε όταν ένα από αυτά δασύνεται, τότε αυτομάτως τρέπεται στο γράμμα της τρίτης στήλης (π.χ. αντί + υπολοχαγός = αντυπολοχαγός -> ανθυπολοχαγός).

Είναι πλέον προφανές λοιπόν πιο είναι το κοινό στοιχείο που έχουν τα τρία γράμματά τα οποία όταν ακολουθούν το σίγμα το κάνουν να ακούγεται σαν ζήτα: είναι και τα τρία ελαφρώς δασυνόμενα! Κανένα γράμμα από τα υπόλοιπα έξι δεν προκαλεί αυτό το φαινόμενο, ούτε αυτά που δασύνονται πολύ ούτε αυτά που δεν δασύνονται καθόλου. Άρα λοιπόν η Γραμματική θα έπρεπε να λέει ότι το ζήτα είναι αποτέλεσμα της συνένωσης του σίγμα με ένα από τα δέλτα, βήτα ή γάμμα.

Το ενδιαφέρον είναι ότι για τα άλλα δύο διπλά σύμφωνα, το ξι "ξ" και το ψι "ψ", η Γραμματική μας λέει ότι είναι αποτέλεσμα τριών πιθανών συνενώσεων το καθένα. Το ξι είναι η συνένωση του σίγμα "σ" είτε με το κάππα "κ", είτε με το γάμμα "γ", είτε με το χι "χ", και το ψι η συνένωση του σίγμα "σ" είτε με το πι "π", είτε με το βήτα "β", είτε με το φι "φ". Βέβαια σε αυτές τις περιπτώσεις η εναλλαγή των γραμμάτων - συνθετικών (κ, γ, χ και π, β, φ) είναι στον οριζόντιο άξονα του πίνακα, ενώ στην περίπτωση του ζήτα είναι στον κατακόρυφο άξονα (γ, β, δ).

Σχόλια

Δημοφιλείς αναρτήσεις από αυτό το ιστολόγιο

Η Τεράστια Δυσκολία της Δημοκρατίας

Βαρουφάκης - Και Ψεύτης και Νάρκισσος

Η Πραγματική Κοινωνική Πολιτική